Nieraz zapuszczaliście się pewnie do małpiego gaju w Forcie Radiowo. Ogromną frajdę sprawiała zabawa na drabinkach i badanie omszałych, tajemniczych obiektów na tym niecodziennym placu zabaw. Teren byłego czołgowiska Wojskowej Akademii Technicznej odtworzył i opisał Ireneusz Dobiech – były pracownik dydaktyczny Akademii.
Teren zajmowany przez naukowo-dydaktyczne placówki WAT oraz niektóre, o charakterze gospodarczo-socjalnym, na wschód od obecnej ulicy Lazurowej lub Kaliskiego, jest doskonale zidentyfikowany pod względem granic i obiektów. Również część terenu przylegającego na zachód od ulicy Kaliskiego, na którym znajdują się budynki jest pod tym względem rozpoznany. Wspomniane tereny z zaznaczonymi na nich niektórymi obiektami pokazane są na współczesnym planie (fot. 1).
Fot. 1 Współczesny plan rozmieszczenia obiektów znajdujących się na terenach przylegających do ulicy Kaliskiego, dawniej Lazurowej.
Natomiast nie mogłem znaleźć informacji o tym, dokąd w latach 50. sięgały tereny będące pod administracją WAT, od granicy określonej przez obecną ulicę Kartezjusza w stronę Babic, a więc na zachód. Dlatego też usiłowałem w sposób przybliżony określić tę granicę na podstawie obrazów, jakie pozostały w mojej pamięci oraz zdjęć odnalezionych tam obiektów. Uważam bowiem, na podstawie obserwacji terenu, na którym obiekty te powstały w momencie powstawania WAT, a który wówczas był prawie pusty, że z biegiem lat stają się one niewidoczne.
Powrót do lat 50.
Jak zanotowałem w moich wspomnieniach: Do Wojskowej Akademii Technicznej przybyłem w 1951 roku. Budynki internatowe były wykańczane, między nimi istniały głębokie wykopy pod kanalizację, wodociągi i centralne ogrzewanie. Nie było oczywiście obecnego Budynku Głównego, na terenie którego stały magazyny, jak również stadionu. Były tam pola i nieliczne drzewa, które potem w ramach prac społecznych zamieniliśmy w las. Administracja Akademii i Izba Chorych mieściły się w Budynku Internatowym nr.1, obecnie znajdującego się pod adresem ul. gen. S. Kaliskiego 17.
A zatem przybyłem do WAT, kiedy już istniała podstawowa część budynków i obiektów związanych z procesem kształcenia. Najbardziej wysuniętym elementem dydaktycznym w kierunku zachodnim jaki zapamiętałem, było tzw. czołgowisko, teren na którym studenci WAT uczyli się jazdy na czołgach (najpierw studenci Fakultetu Broni Pancernej, który składał się z Katedr: Teorii i Konstrukcji Czołgów; Eksploatacji i Naprawy Czołgów; Samochodów i Ciągników, a od 1952 r. – po likwidacji nazw tematycznych fakultetów – studenci fakultetów odpowiednich wojsk). Wydaje mi się, że czołgowisko rozpościerało się na zachód, aż do linii kolejowej biegnącej do obecnej Huty Lutini i jej odgałęzienia w kierunku istniejącego wówczas Lotniska Wojskowego, na którym obecnie usytuowane jest Bemowo. Odgałęzienie to pozostało, ale w nieco zmienionej postaci. Mianowicie, na wysokości Ogródków Działkowych znajdujących się po drugiej stronie tego odgałęzienia do Huty, pozostawione zostało jej odgałęzienie do Stacji Paliw wybudowanej dla potrzeb Wojskowego Lotniska, (fot. 2).
Fot. 2 Mapa Łosiowe Błota z zaznaczonymi obiektami i elementami, (kopia mapy Uczelnianego Wojskowego Klubu Sportowego WAT.)
Orientacyjnie teren czołgowiska rozpościerał się na terenie obecnego poligonu WAT, na którym odbywają się unitarne przeszkolenie kandydatów na słuchaczy WAT pierwszego roku. Znajdowały się tam rozmaite przeszkody rozmieszczone prawie półkoliście, z wieżyczką o wysokości ok. kilku metrów, usytuowaną w punkcie środkowym średnicy tego półokręgu (fot. 3).
Fot. 3 Wieżyczka czołgowiska WAT (2008.05.26).
Na szczycie wieżyczki znajdowała się ogrodzona galeryjka o rozmiarach ok. 2 m na 2 m, na którą prowadziły metalowe schody z poręczą. Na galeryjce prawdopodobnie znajdowali się instruktorzy jazdy czołgowej, którzy obserwowali studentów; pilnowali, aby jazdy odbywały się bezpiecznie, a w czasie egzaminacyjnej jazdy na „czas” studenci pokonywali prawidłowo wszystkie przeszkody.
Przeszkód było chyba kilkanaście. Opierając się na pamięci, próbowałem odnaleźć ślady niektórych. Ich odnalezienie świadczyłoby o tym, że rzeczywiście teren ten pełnił funkcje dydaktyczne. Nadspodziewanie próba ta, a właściwie wielokrotne próby zakończyły się sukcesem.
W poszukiwaniu śladów czołgowiska
W trakcie pierwszej próby 9 lipca 2008 r. odnalazłem ok. 6 przeszkód, a w następnych jeszcze kilka, których wygląd utrwaliłem na zdjęciach. Podjąłem próbę orientacyjnego zaznaczenia niektórych z nich na mapie. Pożądane było poznanie ich kolejności, a więc początku i końca toru czołgowego. Analiza zdjęć odnalezionych przeszkód czołgowych wykazała, że skrajne przeszkody usytuowane były od północy: w pobliżu toru kolejowego, prowadzącego wówczas na Lotnisko Wojskowe, a obecnie do Składnicy Paliw, na wysokości furtki na Ogródki Działkowe, a od południa – w okolicy Toru Przeszkód znajdującego się na wysokości obecnego Stadionu, (fot. 4 i fot. 5).
Fot. 4 Widok od Stadionu części początkowej współczesnego Toru Przeszkód (2014.07.02)
Fot. 5 Widok końcowej części współczesnego Toru Przeszkód (2014.07.02)
Szczęśliwie się złożyło, że za Torem Przeszkód odnalazłem bardzo wyraźną przeszkodę czołgową, której widok od strony stadionu, a więc od wschodu, przedstawiają zdjęcia fot. 6 i fot. 7, jakie wykonałem 9 lipca 2008 r., a więc dokładnie sześć lat temu. O ile przeszkody te były wówczas stosunkowo dobrze widoczne, to po sześciu latach miałem wielkie kłopoty z ich odnalezieniem. W końcu ją odnalazłem 2014.07.02 i wykonałem zdjęcie fot. 8. Uzasadnia to potrzebę niniejszego tekstu, dokumentującego istnienie i usytuowanie przeszkód czołgowiska.
Fot. 6 Przeszkoda czołgowa znajdująca się za torem przeszkód na jego osi, widok od Toru Przeszkód (2008.07.02).
Fot. 7 Przeszkoda za torem przeszkód, widziana z boku od strony południowej (2008.07.09).
Fot. 8 Zdjęcie współczesne przeszkody czołgowej podobne do zdjęcia fot. 7 (2014.07.02).
Dla uzyskania współczesnego widoku, umożliwiającego dokładne obejrzenie krawędzi i usytuowania przeszkody, (czego nie uczyniłem w 2008 roku i 2014.07.02), byłem zmuszony do niej powrócić. Uczyniłem to 3 lipca 2014 r., jednak nie udało mi się jej odnaleźć. Po powrocie do domu przeanalizowałem obraz fot. 8 domyślając się, że jest to widok ze ścieżki idącej od Toru Przeszkód w stronę toru kolejowego, i powróciłem do poszukiwań 4 lipca 2014 r. Zakończyły się one sukcesem. Idąc wspomnianą ścieżką odnalazłem przeszkodę. Okazało się, że szukałem jej zbyt blisko, bo przed pierwszą ścieżką biegnącą równolegle do toru kolejowego. Natomiast przeszkoda jest w większej odległości. Odległość tę oszacowałem jak zwykle to czynię, za pomocą metody skalowanych kroków. Jako punkty odniesienia przyjąłem drogę asfaltową biegnącą dookoła Toru Przeszkód oraz odchodzącą od jej lewej krawędzi w kierunku toru kolejowego wspomnianej ścieżki. Przeszkoda znajduje się w odległości 117 kroków skalowanych pojedynczych, o długości 0.75 m, od krawędzi zewnętrznej zakrętu drogi asfaltowej Toru Przeszkód, czyli równej ok. 117 krspx0.75 m. = 68 m. Natomiast pomiędzy przeszkodą, a wspomnianym zakrętem biegnie pierwsza ścieżka równoległa do toru kolejowego w odległości 96 krspx0.75 m.= 72 m, przed którą poszukiwałem przeszkodę w 2014.07.03.
Muszę przyznać, iż przeszkoda zamaskowana gęstą roślinnością, głównie pokrzywami, jest prawie niewidoczna. Dla obejrzenia jej krawędzi i wykonania zdjęć, nie mając rękawic, musiałem wyrywać parzące pokrzywy gołymi rękoma. Obserwacja wspomnianej przeszkody wykazała, że jej górna część posiada uszkodzenia spowodowane przez gąsienice czołgu. Są one stosunkowo dokładnie widoczne na krawędzi przeciwnej od strony Toru Przeszkód, a więc od strony linii kolejowej, czyli od zachodu. Obrazuje to zdjęcie współczesne (fot. 9), na którym wyraźnie są pokazane uszkodzenia po lewej stronie, a więc od strony toru kolejowego.
Fot. 9 Zdjęcie współczesne obu krawędzi przeszkody wykonane z boku od południa (2014.07.02).
Tak więc można wnioskować, że kierunek najazdu czołgów na tą przeszkodę odbywał się od zachodu, a więc od strony linii kolejowej. Nie należała więc ona do grupy przeszkód początkowych, a do końcowych. Czyli przeszkody w jego okolicy, a więc po południowej stronie czołgowiska były przeszkodami końcowymi. Natomiast przeszkody początkowe musiały się znajdować po północnej jego stronie.
Dzięki identyfikacji kierunku jazd, usytuowałem zdjęcia poszczególnych przeszkód na mapie (fot. 13) poczynając od pierwszej przeszkody, prawdopodobnie znajdującej się po północnej stronie obecnego poligonu, w pobliżu toru kolejowego, prowadzącego kiedyś na Lotnisko Wojskowe, a obecnie do Składnicy Paliw, na wysokości furtki na Ogródki Działkowe „Przy Fosie”.
Moje przeszukiwania tego terenu, zaznaczone na mapie grubą linią, rozpocząłem wzdłuż toru i parkanu Ogródków Działkowych. Wykazały, że obiektami mogącymi być pierwszymi przeszkodami czołgowymi są dwa obiekty, prawie niewidoczne już sześć lat temu, które przedstawiają fot. 10, oraz fot. 11 i fot.12. Mają postać głębokich rowów z betonowymi fragmentami. Niestety ich wygląd nie ma wyraźnych cech przeszkód, dlatego też zaliczam je do przeszkód czołgowych warunkowo.
Fot. 10 Przeszkoda czołgowiska WAT, początek od strony obecnej Stacji Paliw, (2008.05.26).
Zdjęcie fot. 10 wykonałem w połowie 2008 roku, kiedy roślinność była bardzo bujna.
Moja próba odszukania jej po sześciu latach dla orientacyjnego określenia jej położenia nie powiodła się. Natomiast domniemaną przeszkodę drugą odnalazłem ponownie podczas pisania niniejszego tekstu. Jej widoki przedstawiają zdjęcia fot. 11 i fot. 12 wykonane w maju 2014 roku. Jej orientacyjne położenie określiłem metodą skalowanych kroków. Jest ona usytuowana w pobliżu toru do Stacji Paliw, od niego na ok. 30 kroków pojedynczych, a od furtki na Ogródki Działkowe na 140 kroków pojedynczych o długości 0.75 m, czyli w odpowiednich odległościach 30×0.75 m = 22.5 m i 140×075 = 105 m.
Fot. 11 Rów z betonowym progiem, (2008.05.26).
Fot. 12 Rów z betonowym progiem, (2008.05.26).
Przyjmując, że są to ślady po pierwszych przeszkodach czołgowych, ich orientacyjne położenie zaznaczyłem na mapie fot. 13, jako pierwsza przeszkoda.
Fot. 13 Orientacyjne położenia niektórych przeszkód czołgowych na fragmencie mapy z fot. 2 „Bemowo-Łosiowe Błota – Fragment poligonu WAT” oznaczone punktami i opisane.
Natomiast koniec toru czołgowego od południa, w przybliżeniu winien wyznaczać współczesny tor przeszkód, w pobliżu którego spodziewałem się odnaleźć końcowe przeszkody: zaznaczone na fot. 13, jako ostatnia przeszkoda oraz przed torem przeszkód. Wynika stąd, że od wschodu i zachodu czołgowisko ograniczone było przez odnalezione przeszkody. Od zachodu, fot. 13, przeszkodą znajdującą się na początku obecnego toru przeszkód: przed torem przeszkód, a od wschodu ostatnia przeszkoda.
O ile poprzednie przeszkody były niezbyt wyraźne, gdyż są zniszczone lub bardzo zamaskowane roślinnością, o tyle następne są lub były doskonale widoczne, gdyż są w lepszym stanie. Do trzeciej przeszkody (fot. 14) dochodzi się ścieżką skierowaną na południe, a więc prawie prostopadle do toru kolejowego. Znajduje się ona w podobnej odległości jak poprzednie rzędu 100 m. Ścieżka którą się podąża trafia na stosunkowo głęboki i długi wąwóz (fot. 14) o szerokości ok. 20 m., na którego zboczu od strony wlotu ścieżki leżą zniszczone dosyć duże płyty, a drugie zbocze przechodzi we wznoszący się ziemny podjazd kończący się betonową pionową ścianą, (fot. 15).
Fot. 14 Widok betonowych płyt na zboczu wlotowym do wąwozu. (2008.06.11).
Prawdopodobnie przeszkoda trzecia składała się z wznoszącego się ziemnego podjazdu zakończonego potężną dwudzielną przeszkodą, fot. 15, o grubości ok. 1.5 metra i długości kilkunastu metrów. U jej podnóża przebiega ścieżka, fot. 16, która podąża na południowy zachód lasem liściastym, a następnie terenem zarośniętym trawami do obecnego poligonu. Od tego miejsca zaczynają się lepiej zachowane wyraźne przeszkody czołgowe.
Fot. 15 Dwudzielna betonowa przeszkoda z ziemnym podjazdem, widok od strony toru kolejowego z boku, (2014.07.04).
Fot. 16 Ścieżka odchodząca od przeszkody trzeciej w kierunku współczesnego poligonu,, (2008.06.11).
Przed jego drogą żużlową w odległości kilkudziesięciu metrów znajdują się trzy obiekty, (fot. 17, fot. 18 i fot.19) w postaci trzech betonowych niecek o średnicy kilkunastu metrów i głębokości kilku. Prawdopodobnie były jedną, czwartą przeszkodą czołgową trójelementową, dlatego zostały oznaczone na mapie (fot. 13) jako przeszkody niecki.
Fot. 17 Pierwsza betonowa niecka przed drogą żużlową na obecnym terenie ćwiczeń, (2008.05.26).
Fot. 18 Druga betonowa niecka przed drogą żużlową na obecnym terenie ćwiczeń, (2008.05.26).
Fot. 19 Usytuowanie trzech przeszkód w postaci betonowych niecek, (2008.05.26).
Dotarłem do tych przeszkód w lipcu 2014 roku, jednak są one całkowicie zarośnięte i niewidoczne. Następne przeszkody znajdujące się na poligonie (fot. 20, fot. 21 i fot. 22) są doskonale zachowane i widoczne. Za żużlową drogą biegnącą dookoła poligonu w pobliżu jej zakrętu od strony niecek, znajduje się przeszkoda piąta (fot. 20). Natomiast kolejny obiekt szósty, mogący być obiektem należącym do toru czołgowego prezentuje fot. 21. Prawdopodobnie obiekt ten znajdujący się na końcu zakrętu drogi żużlowej, służył jako podest na którym znajdowali się instruktorzy śledzący jazdę, względnie jako element zaznaczający zmianę kierunku jazdy o dziewięćdziesiąt stopni w lewo, do następnych przeszkód.
Fot. 20 Przeszkoda betonowa o przekroju prostokątnym za drogą żużlową w pobliżu jej zakrętu, (2008.05.26).
Fot. 21 Okrągła ceglana płaszczyzna prawdopodobnie do obserwacji jeżdżących lub sygnalizująca zmianę kierunku jazdy w lewo, (2008.05.26).
Podążając w stronę południowo – wschodnią, zgodnie z marszrutą pokazaną na fot. 13, napotyka się na wcześniej opisaną (fot. 6), przeszkodę przed torem przeszkód fot. 22.
Fot. 22 Przeszkoda czołgowa przed torem przeszkód, siódma z kolei, widziana od strony płaszczyzny, (2008.07.09).
Następne przeszkody, które zaliczyłem do końcowych, znajdują się, licząc od końca Toru Przeszkód, po lewej jego stronie. Pierwszy obiekt, mogący być pozostałością po ósmej przeszkodzie czołgowej, ma postać głębokiego rowu. fot. 23. Niestety mimo poszukiwań nie odnalazłem go po sześciu latach. Dlatego zaliczam ten obiekt do przeszkód czołgowych warunkowo.
Fot. 23 Przeszkoda w postaci głębokiego rowu, mogąca być przeszkodą czołgową ósmą, (2008.05.26).
Idąc równolegle do toru napotyka się na obiekt (fot. 24) będący z pewnością przeszkodą czołgową w postaci betonowej pryzmy o wysokości ok. jednego metra i szerokości kilku metrów. Byłaby to przeszkoda dziewiąta.
Fot. 24 Betonowa pryzma znajdująca się w części środkowej toru przeszkód, (2008.05.26).
Fot. 25 Widok części środkowej betonowa pryzmy z fot. 26. (2008.05.26).
Jej usytuowanie wyznaczyłem poprzez współczesny widok fragmentu przeszkody Toru Przeszkód, fot. 26.
Fot. 26 Fragmenty Toru Przeszkód wyznaczający położenie przeszkody czołgowej w postaci pryzmy z fot. 25, (2014.07.02).
Ostatnia odnaleziona przeszkoda (fot. 27) dziesiąta z kolei, z pewnością jest przeszkodą czołgową, gdyż ma wyraźne ślady po gąsienicach (fot. 28).
Fot. 27 Ostatnia przeszkoda czołgowa, (2014.07.02).
Fot. 28 Fragment krawędzi ostatniej przeszkody czołgowej uszkodzonej przez gąsienice czołgu, (2014.07.02).
Ostatnia przeszkoda ma postać prostopadłościanu o wysokości i szerokości ok. jednego metra oraz długości ok. dziesięciu metrów. Znajduje się pomiędzy przeszkodami Toru Przeszkód, pierwszej pokazanej na fot. 29, i drugiej – fot. 30.
Fot. 29 Owalna wybrukowana niecka na Torze Przeszkód znajdująca się na wysokości przed dziesiątą przeszkodą czołgową, (2014.07.02).
Fot. 30 Historyczne już zdjęcie autora na przeszkodzie „sieć Toru Przeszkód” znajdującej się na wysokości za dziesiątą przeszkodą czołgową, (1986.08).
Jak wynika z przeprowadzonych poszukiwań, liczba przeszkód na torze czołgowiska była rzędu dziesięciu. Rozmieszczone były na obszarze o powierzchni ok. 470×384 m2 =1.8 km2.
Fot. 31 Orientacyjne usytuowanie wybranych przeszkód czołgowych ograniczających teren Czołgowiska WAT na współczesnej mapie Google earth z kontrolnym pomiarem.
W opracowaniu wykorzystano kopię mapy Uczelnianego Wojskowego Klubu Sportowego WAT autorstwa Ryszarda Chachurskiego oraz Mapy Google Earth.
Fot nr 26, 29 i 30 nie przedstawiają przeszkód czołgowych są fragmentem potocznie zwanego małpim gajem. Był to szereg przeszkód dobrze widocznych na fot. 4 i 5 który za zadanie mieli pokonywać żołnierze w ramach ćwiczeń .
Fot. 26 przedstawia wejścia do studni które były połączone pod ziemią – wskakiwało sie do niższej i wychodziło tą wyższą (nieźle trzeba było się nagimnastykować żeby z niej wyjść)
Z tekstu nie wynika, że fot. 26, 29 i 30 przedstawiają przeszkody czołgowe.
Ponieważ są dobrze widoczne, zostały zamieszczone dla oznaczenia położenia ukrytych lub słabo widocznych przeszkód czołgowych.
I loved as much as you will recerive carried out right
here. Thee sketch iss tasteful, your authored subject matter
stylish. nonetheless, you command get bought an nervousness over that youu wish bbe delivering the following.
unwell unquestionably come further formerly again since exactly the same nearly
a lot often inside case you shield tis increase.
how-stop-snoring.eu pisze:
31 stycznia 2017 o 12:19
Pokochałem wszystkie informacje jakie tutaj otrzymałem. Szkic, którego jesteś autorem jest gustowny i elegancki. Dalej tekst nie jest zrozumiały.
tzw.”Tor przeszkód” nazywa się OSF… Ośrodek Sprawności Fizycznej… prawie przy każdej JW był